Jakie prawa przysługują zatrzymanemu przez policję? Czy zatrzymany ma obowiązek wyjaśniać, czy ma prawo milczeć? Jak może pomóc zatrzymanemu adwokat? Co zrobić, gdy doszło do bezzasadnego i nieprawidłowego zatrzymania? Czy przepisy prawa dają możliwość zaskarżenia czynności do sądu? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w poniższym artykule. Zatrzymanie przez funkcjonariuszy jest najczęściej pierwszą czynnością i zarazem dla wielu osób podejrzanych pierwszą stycznością z organami ścigania. Warto znać swoje prawa i korzystać z nich już od pierwszych chwil. O zatrzymaniu na 48h – „czterdzieści osiem” słyszał każdy wielbiciel seriali i kryminałów. Zaskoczenie może budzić informacja, że zgodnie z przepisami okres zatrzymania może trwać nawet 72 godziny, a więc nie dwa, ale trzy dni. Przez pierwsze 48 godzin osoba zatrzymana pozostaje do dyspozycji prokuratora. Wówczas ważą się losy zatrzymanego – na szali jest wniosek o tymczasowe aresztowanie lub zwolnienie. Jeżeli prokurator stwierdzi, że w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania konieczne jest aresztowanie składa odpowiedni wniosek do sądu, wówczas zatrzymany pozostaje przez 24 godziny w dyspozycji sądu. W trybie natychmiastowym wyznaczane jest posiedzenie i podejmowana jest decyzja co do aresztowania lub zwolnienia. Jakie prawa przysługują zatrzymanemu przez policję? Zatrzymanie jest środkiem przymusu, który ingeruje w wolność osobistą. Istotne jest, aby wiedzieć, jakie prawa przysługują zatrzymanemu, o których to prawach policjant ma obowiązek pouczyć. Każdy zatrzymany ma prawo skorzystania z pomocy adwokata lub radcy prawnego, który udzieli niezbędnej pomocy powinni umożliwić kontakt z adwokatem na żądanie zatrzymanego – telefonicznie lub bezpośrednie spotkanie. Co ważne, funkcjonariusze nie powinni brać udziału i przysłuchiwać się rozmowie. Prawo do rzetelnego procesu karnego będzie zrealizowane tylko wówczas, gdy podejrzany będzie miał realną możliwość skorzystać z pomocy adwokata już przy pierwszej czynności, jaką jest zatrzymanie. Zatrzymany ma prawo do poinformowania o zatrzymaniu innych osób, najczęściej rodziny, ma prawo do wysłuchania, składania oświadczeń, ale również odmowy złożenia oświadczenia. Jeżeli zatrzymany nie mówi po polsku, ma prawo skorzystać z bezpłatnej pomocy tłumacza. Gdy jest obcokrajowcem, może wnosić o poinformowanie konsula lub przedstawiciela dyplomatycznego. Każdy zatrzymany ma prawo otrzymania odpisu protokołu zatrzymania, w którym odnotowane są przyczyny zatrzymania, kwalifikacja prawna i okoliczności faktyczne uzasadniające zastosowanie zatrzymania. W protokole powinny być wskazane również oświadczenia zatrzymanego, również te o jego stanie zdrowia. Zatrzymanie może być nagrywane, tak aby uniknąć ewentualnych zarzutów co do prawidłowości podjętych czynności. Nagranie z zarejestrowaną czynnością załączane jest wówczas do protokołu zatrzymania. Przepisy prawa nie stoją na przeszkodzie, aby czynności zatrzymania przez funkcjonariuszy były nagrywane przez inne osoby lub nawet osobę zatrzymaną. Czy zatrzymany musi składać wyjaśnienia i odpowiadać na pytania? Zarówno oskarżony o popełnienie przestępstwa, jak i podejrzany lub zatrzymany w postępowaniu karnym mają prawo do milczenia. Elementem prawa do obrony jest prawo do niedostarczania dowodów na swoją niekorzyść. Oznacza to, że każda osoba zatrzymana nie ma obowiązku udzielania jakichkolwiek informacji organom ścigania, nie musi również odpowiadać na pytania. Prawo do milczenia jest szczególnie istotne, bowiem w praktyce często dochodzi do pierwszego rozpytania przez funkcjonariuszy „na gorąco” zaraz po zatrzymaniu, zanim osoba zatrzymania zostanie pouczona o przysługujących prawach. Luźna rozmowa z funkcjonariuszem w efekcie może zostać zaprotokołowana, co choć nie jest działaniem prawidłowym, to jest często wykorzystywanym na późniejszym etapie postępowania. Zatrzymanie jako środek przymusu Osoba zatrzymana może zostać przeszukana, w celu sprawdzenia, czy nie posiada przedmiotów niebezpiecznych. Zatrzymanie jest środkiem przymusu polegającym na krótkotrwałym pozbawieniu wolności. Ze względu na przyczyny zastosowania tego środka, rozróżniamy zatrzymanie procesowe i zatrzymanie pozaprocesowe. Zatrzymanie procesowe – kiedy stosowane? Z zatrzymaniem procesowym mamy do czynienia w celu przeprowadzenia czynności procesowych postępowania przygotowawczego. Stosowane jest w przypadku, gdy prokurator, policja, lub inny upoważniony organ zarządzi zatrzymanie osoby. Przyczyną zatrzymania jest najczęściej prawdopodobieństwo, że osoba popełniła przestępstwo, przesłanką może być również obawa, że sprawca przestępstwa będzie ukrywać się lub zacierać ślady przestępczej działalności. Przebywanie osoby podejrzanej może też wpływać na zeznania świadków, dlatego środek ten służy zabezpieczeniu prawidłowego toku postępowania karnego – podobnie jak stosowane tymczasowe aresztowanie. Szczegółowe warunki zatrzymania określa art. 244 kodeksu postępowania karnego. Zatrzymanie prewencyjne, penitencjarne i administracyjne Nie tylko osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa może zostać zatrzymana zgodnie z przepisami procedury karnej. Policjanci mogą dokonać również zatrzymania prewencyjnego, zwanego też zatrzymaniem porządkowym, który ma służyć ochronie porządku i bezpieczeństwa publicznego. U podstaw tej instytucji jest przepis art. 15 ust. 1 pkt 3 ustawy o Policji. Prewencyjnie funkcjonariusze mogą zatrzymać każdego, kto stwarza w sposób oczywisty bezpośrednie zagrożenie dla życia ludzkiego lub zdrowia, a także dla mienia. Co ważne, zatrzymanie porządkowe może być zastosowane przez policjantów tylko wówczas, gdy inne środki okazały się bezcelowe i nieskuteczne. Procedura zatrzymania prewencyjnego powinna wyglądać analogicznie do zatrzymania procesowego, zgodnie z art. 244 kodeksu postępowania karnego. Zatrzymane przez policję mogą być osoby, które na podstawie zezwolenia opuściły areszt lub zakład karny i nie wróciły w wyznaczonym terminie. W tym przypadku mowa o zatrzymaniu penitencjarnym. Na podstawie innych ustaw, szczegółowych przepisów można doprowadzić osobę do dyspozycji określonego organu administracji. Wówczas dochodzi do zatrzymania administracyjnego. Czy policjant ma obowiązek okazać postanowienie przed zatrzymaniem? Policjanci nie muszą dysponować żadnym dokumentem ani zezwoleniem, aby dokonać zatrzymania. Jedynym formalnym obowiązkiem jest wylegitymowanie się przez funkcjonariusza. Inaczej jest, gdy zatrzymanie połączone jest z przymusowym doprowadzeniem, bo wówczas prokurator lub sąd wydają postanowienie o zatrzymaniu i przymusowym doprowadzeniu z upoważnieniem do dokonania tego przez funkcjonariuszy. Jedynie w tym przypadku dokonujący zatrzymania mają obowiązek wręczyć postanowienie. Czy zatrzymania dokonują jedynie policjanci? Zatrzymanie jako środek przymusu najczęściej kojarzy się z czynnością podejmowaną przez policjantów, jednak nie tylko oni mogą jej dokonać. Wśród podmiotów uprawnionych jest prokurator oraz funkcjonariusze innych formacji, takich jak Straż Graniczna, Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Centralne Biuro Antykorupcyjne, Służba Kontrwywiadu Wojskowego, Krajowa Administracja Skarbowa, Żandarmeria Wojskowa, a nawet Straż Leśna. Odwołanie do sądu – zażalenie na zatrzymanie Osoba zatrzymana może zaskarżyć czynności zatrzymania i domagać się zbadania zasadności, legalności oraz prawidłowości zatrzymania. W ciągu 7 dni od zatrzymania przysługuje prawo złożenia zażalenia do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zatrzymania lub prowadzenia postępowania. Co ważne, zażalenie do sądu kierujemy za pośrednictwem organu, który dokonał zatrzymania i sporządził protokół. Jeżeli zatrzymany zostanie zwolniony, to nie oznacza, że złożone wcześniej przez niego zażalenie jest bezprzedmiotowe. Sąd rejonowy sprawdzi, czy zatrzymanie było zgodne z prawem, czy zostało przeprowadzone prawidłowo oraz czy było zasadne, a więc konieczne i proporcjonalne. Jeżeli sąd uzna, że funkcjonariusze bezzasadnie dokonali zatrzymania, wówczas zarządza się natychmiastowe zwolnienie. W takim przypadku informowany jest prokurator oraz przełożony funkcjonariusza, który dokonał czynności, w celu wszczęcia postępowania w przedmiocie przekroczenia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków przeciwko funkcjonariuszom. W niektórych sytuacjach, gdy zatrzymanie było niewątpliwie niesłuszne, osoba zatrzymana może domagać się odszkodowania lub zadośćuczynienia. Zatrzymanie a tymczasowe aresztowanie W przypadku najpoważniejszych przestępstw w chwili zatrzymania osoby podejrzanej, prokurator występuje do sądu z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania, określając jego okres (do 3 miesięcy). Jeżeli sąd zdecyduje o aresztowaniu, wówczas okres tymczasowego aresztowania liczy się od chwili zatrzymania.